Kıbrıs, Kuzeyden güneye doğru şu morfotektonik ana unsurlardan oluşmaktadır; Beşparmak
Dağları-Mesorya Ovası-Troodos Masifi. Ada güney ve kuzeyden Akdeniz’le çevrilidir. Ancak
kuzeyde sığ bir şelf güneyde ise ani derinleşen bir hendek yer alır. Beşparmak dağları Doğu-
Batı uzanan ince uzun bir dağ sırasıdır. Kuzey ve güneyinden faylarla sınırlanmıştır.
Kıbrıs’ı oluşturan bu morfotektonik unsurlar aynı zamanda birbirlerinden farklı jeolojik özellikler
sergilerler. Beşparmak dağları; tabanında yer alan bir yığışım prizmasıyla bunun üzerinde
gelişmiş bir volkanik yay ve derin deniz çökelerinden oluşan bir istifle temsil edilir.
Dağ, transpresyonel nitelikli (Oblik fay; güney yönlü ters atım ve sağ yönlü yanal atım bileşenli)
aktif fayların sıkıştırmasıyla dar bir şerit halinde Pliyo-Kuvaternerde yukarı doğru
pırtlıyarak yükselmiş ve günümüzdeki morfolojik konumuna ulaşmıştır. Aynı süreçte dağın
yamaçları ise yükselmeye bağlı gelişen gravite etkisiyle, normal faylarla düşmektedir (oblik
fay düzleminin normal fay olarak hareket etmesi). Bunun sonucunda dağ kuşağı günümüzdeki
horst yapısını kazanmıştır. Beşparmak dağlarını güneyden sınırlayan ters atım bileşenli faylar,
dağı Mesorya düzlüğünün Alt-Orta Miyosen çökel istifinin üzerine ilerletmiştir.
Mesorya ovası kalın bir çökel istifle temsil edilir. Gelişmesinin ilk dönemlerinde, napların
öneyinde gelişmiş bir fliş havzası niteliğindedir. Bu çökeller günümüzde ovanın görülen en
alt çökel istifini temsil eder ve eksenleri doğu-batı uzanan kıvrımlarla kıvrılmıştır. Daha sonra
Beşparmak Dağlarının günümüzdeki konumunu kazanması aşamasındaki son yükselme döneminde
bir molas havzası konumunu kazanmış ve dağdan taşınan Pliyo-Kuvaterner yaşlı
kaba ve düzensiz bir çökel gereçle dolmuştur. Bu çökeller genç fayların etkisiyle faylarla sınırlı
bloklarda birincil konumlarını yer yer kaybetmiş ve eğimler kazanmıştır (tilt olmuş), ancak
kıvrımsızdır. Bu genç çökeller önceki tüm birimleri açılı diskordansla örtmektedir.
Troodos Masifi kalın bir ofiyolit dizisiyle temsil edilir. Bu ofiyolit Doğu Akdeniz’in okyanusal
litosferik dilimini temsil eder. Geç Kretase’de gelişmiştir. Kıbrıs’ın güneyinde Doğu Akdeniz’in
günümüzdeki ofiyolitik litosferi Kıbrısın altına kuzey yönünde dalıp batmaktadır. Buna
bağlı olarak Kıbrıs’ın güneyinde dalma batma zonu üzerinde bir okyanus hendeği ve yığışım
prizması gelişmiştir.
Kıbrıs’ta tanınan tektonik birliklerin eşdeğerleri güney Anadolu’da görülür. Örneğin Misis-
Andırın dağ kuşağında yer alan tektonik birlikler, Beşparmak dağları ve ona paralel uzanan
tektonik birliklerle, yapısal düzenlenimler ve kaya-stratigrafik birimler olarak bire-bir eşdeğerdir.
Bu kuşak Doğuya doğru Maraş ve dolayında Doğu-Batı uzanımlı dağ sırası halini alır
ve Bitlis-Zagros Orojenik Kuşağının en güney kesimlerini temsil eder.
Troodos Ofiyoliti ve ilişkili tektonik birliklerin eşdeğerleri ise Arap levhasının Kuzey batı
39
71. Türkiye Jeoloji Kurultayı 23-27 Nisan/April 2018 71st Geological Congress of Turkey
ucunda yer alan Amanos Dağlarında görülür. Bu dağ kuşağındaki Kızıldağ Ofiyolitinin Troodos’la
olan benzerliği uzun bir süreden beri bilinmektedir.
Bu bildiride Kuzey Kıbrıs’ta görülen tektonik birliklerin Güney Anadolu’daki uzanımları ile
istifsel ve yapısal konumları karşılaştırılacak ve gelişim mekanizmaları tartışılacaktır.
Şekil; Doğu Akdeniz’de yer alan ana tektonik birlikler ve yapısal kuşaklar ile bunların çevre
karasal alanlara uzanımlarını gösteren harita. Kısaltmalar. LvB,Levant baseni,TO; Troodos
Ofiyoliti, CB; Kıbrıs Baseni, LR; Larnaka baseni, GR; Gelincik Yükselimi (ofiyolitik bir temel
üzerinde oturmakta olup Troodos Ofiyolitini Kızıldağ Ofiyolitine bağlamaktadır), KBB;
Kiti-Baer-Bassit birliği. LB; Larnaka baseni, BB; Baer-Bassit, DFTZ; Ölü Deniz Fay Zonu,
KB; KelDağ Horstu, KZO; Kızıldağ Ofiyoliti, ATJ; Amik üçlü birleşme noktası, Ama M;
Amanos Dağları, ABF; Karasu tektonik çöküntüsünü batıdan sınırlıyan fay kuşağı (Karasu
Çöküntüsü ile Amanos horstunu ayıran fay zonu), BZSD; Geniş bir sinistral deformasyon
zonu; HLR; Hekateos-Latakya sırtı, HR; Hekateos sırtı (Kıbrıstaki Mammonya kompleksini
Suriyedeki Baer Bassite bağlamaktadır, YFTB; Yerasa kıvrım şaryaj kuşağı (Kuzeye itilmeli),
STTF; Troodos Masifi güneyindeki transform fay zonu, MM; Misis dağları, SKOF; Beşparmak
dağlarını güneyden sınırlıyan oblik fay (sol yanal ve güney yönlü ters fay bileşenli), Cont
UppCret-Mioc-Plioc?; Derin denizel ortamda Geç Kretase’den Miyosen ve belki de Pliyosen’e
kadar kesiksiz olarak gelişmiş çökelme alanı, CALC; Kıbrıs Anadolu su alttı bağlantı
kuşağı
Anahtar Kelimeler: Kıbrıs, Türkiye, GD Anadolu, Doğu Akdeniz, Tetis
40
71. Türkiye Jeoloji Kurultayı 23-27 Nisan/April 2018 71st Geological Congress of Turkey
GEOLOGICAL CORRELATION BETWEEN SOUTHERN TURKEY
AND NORTHERN CYPRUS
Yücel Yılmaz
Istanbul Technical University, Faculty of Mines, Department of Geological Engineering,
Maslak – İstanbul - TURKEY
(yyilmaz@khas.edu.tr)
ABSTRACT
From the north to the south Cyprus consists of the following morphotectonic entities; Kyrenia
Range, Mesoria plain, Troodes Massif. The island is surrounded by the Meditterranean Sea.
In the North, the sea is shallow contrasting to the deep trench in the south. The Kyrenia range
is an east-west trending long and narrow mountain range bounded on the both sides by fault
belts.
The mophotectonic entities that are mentioned above correspond to some extent to the different
tectonic entities. It means that each one of these displays entirely different geological character.
The Kyrenia range is composed of an accretionary complex at the base overlain by an
arc volcanic cover accompanied by a thick deep sea sedimentary sequence. Along the extension
the Kyrenia Range is delimited on the both sides by oblique fault zones displaying revers
and strike-slip components. In the southern boundary the former and in the northern boundary
the latter appears to be dominant. Between the two fault zones the belt has been protruded
upward and formed the present mountain range. Under the transpressional regime the Mountain
range is continuing to elevate. At the same time the both flanks of the mountain are dropping
downward by normal faults (inverted fault) that have been generated by the increasing
gravity component. Therefore the mountain range commonly displays horst structure. Along
the southern boundary the Kyrenia Range was thrust over the sediments of the Mesoria Plain.
Consequently the sequence was locally tightly folded by the southerly-vergent recumbent folds
containing units up to the Miocene sediments. The folded succession was covered unconformably
by unfolded but locally tilted younger sediments. The Mesoria Plain is represented by a
thick sedimentary succession developed primarily in front of the southerly transported mountain
range as foreland flysch basin, which has later turned to a foreland fold and thrust belt.
Above the flysch a thick and coarse clastics, derived from the elevated mountain as the molass
sediments, mostly as fan deposits, when the Kyrenia Range began to rise above the sea, and
has reached finally its present structural style during the Plio-Quaternary. The areas bounded
by young faults the young unfolded successions were commonly back tilted toward the Kyrenia
Range. The molasses deposits cover all the older units with a distinct angular unconformity.
The Troodos Mountain consists of a thick ophiolite sequence, which represents a lithospheric
slice of the eastern Mediterranean ocean floor generated during the late Cretaceous. It has
been elevated more than once as displayed by the epi-ophiolitic cover sediments. To the south
of the Cyprus Island there are an accretionary complex and a deep trench. The former was
generated due to the northerly subducting oceanic lithosphere of the Eastern Mediterranean
Ocean.
The tectonic units that are recognized in Cyprus have their equivalents in the southern Anato41
71. Türkiye Jeoloji Kurultayı 23-27 Nisan/April 2018 71st Geological Congress of Turkey
lia as exemplified from an east-west geological cross section across the Misis-Andırın Range
(see the accompanying map), which displays an identical section to that of the section seen in
the Kyrenian Range in the overall lithological characters and structural arrangements. The
Misis-Andırın Range on the other hand changes its elongation toward the east from north
south to the east west around the Maraş Region, and becomes the western tip of the Bitlis-
Zagros Orogenic Belt.
In this paper similarities between the Northern Cyprus and the Southern Anatolia will be
displayed and their mechanisms of formation will be discussed.
Figure. Map showing major tectonic units and belts of eastern Mediterranean region and their
extension to the neighboring land areas. Abbreviations: MB;Mesoria Plain, LvB;Levantine
Basin TO;Troodos ophiolite, CB;Cyprus Basin, LR;Larnaca ridge, GR; Geledzik Rise (Underlain
by ophiolite, and connecting Troodos and Kızıldağ ophiolites) KBB;Kiti Baer Bassit
unit, LB;Larmaca Basin, BB;Baer bassit, DFTZ; Dead Sea Fault zone, KD; Keldağ(mountain)
Horst, KZO ; Kızıldağ Ophiolite, ATJ; Amik triple junction, AmaM;Amanos mountain,
ABF;Western boundary fault of the Karasu depression (The fault that separates the Amanos
Mountain from the Karasu Depression) BZSD;Broad zone of sinistral deformation, HLR;-
Hecataeus-latacia Ridge, HKR: Hecataeus Ridge (Connecting the Mammonia Complex in
Cyprus with the Baer-Bassit Complex in Syria) YFTB;Yerasa Fold and Thrust belt (North vergent
thrust), STTF;Southern Troodos transform Fault Zone, MM; Misis Mountains; SKOF:
Southern Kyrenia Oblique Fault Zone, Cont.Upp Cret-Mioc-Plioc?; Continous sediment deposition
in the deep sea environment from Late Cretaceous to the Miocene and possibly to the
Pliocene, CALC;Cyprus-Anatolia subsea connection belt.
Keywords: Cyprus, Turkey, SE Anatolia, Eastern Mediterranean Sea, Tethys
